Palimpses - Johann de Lange
1. Bome skryf teen die blou 2. kreukellose lug dinge 3. wat niemand verstaan nie. 4. Houtkappers kom met byle 5. en vel die bome 6. Meulens saag en maal 7. en pulp en plet die hout. 8. Stil is die bome. 9. stil, net tot hy kletterend 10. met sy tikmasjien 11. uit selfs die fynste grein 12. die hele gamma van woord 13. en pyn ring op ring 14. deur hierdie oggend laat dein.
In English 1. Trees written against the blue 2. creaseless sky things 3. what nobody understands. 4. Woodcutters come with axes 5. and fells the trees. 6. Mills saw and grinds 7. and pulp and flatten the wood. 8. Quiet is the trees; 9. Quiet, only until he clatters (sound of a typewriter) 10. with his typewriter 11. even out of the finest grain 12. the whole gamma of word 13. and pain ring upon ring 14. through this morning let it swell.
beeld: toepassing: vernietiging herskepping, vgl van bome titel, deur digter deur hout- (met papier & kappers vir tikmasjien) van houtprodukte bomeAgtergrond
Palimp’ses(te) s.nw. - Perkament wat na skoonmaak vir die tweede of verdere keer beskryf is
palimpsest palɪm(p)sɛst/noun - 1. a manuscript or piece of writing material on which later writing has been superimposed on effaced earlier writing. 2. something reused or altered but still bearing visible traces of its earlier form. "Sutton Place is a palimpsest of the taste of successive owners"
Woordverklarings
dein (swell)
gamma: die derde letter van die Griekse alfabet; die “g” in ons alfabet; ’n toonleer in musiek
grein: die draad (grain) van hout
kletterend (clattering): klanknabootsing van iets wat val
kreukelloos (free of creases): lug is glad en sonder wolke
meulens (mills): meervoud van ’n meul
palimpses: ’n perkamentrol (parchment scroll) waarvan die oorspronklike skrif afgekrap of onsigbaar gemaak is sodat daar weer op geskryf kan word
plet: platpers; platslaan
pulp: fyngemaakte hout waarvan papier gemaak word; soms word boeke verpulp en van die verpulpte boeke word daar dan weer nuwe papier gemaak
vel: bome afkap
Hierdie gedig handel oor vernietiging (destruction) en herskepping (re-creation). In strofe 1 vind die vernietigingsproses in die natuur plaas ter wille van menslike behoeftes: houtkappers (wood cutters) kap die bome af met byle (axes) en stuur die boomstompe na meulens (mills) om fyngemaal (verpulp) te word sodat papier daarvan gemaak kan word.
In strofe 2 verskuif die fokus na die digter se herskeppingsproses met papier en sy tikmasjien. Die titel “Palimpses” hou verband met die herskeppingsproses – die mens kan weer op die perkamentrol skryf. Die digter herskep as’t ware die bome se woorde deur sy gedig op papier, ’n produk van die bome. In versreëls 1 en 2 skryf die bome, en in strofe 2 skryf die digter op die palimpses “die hele gamma van die woord/en pyn”. Die digter kan die stem van die stil bome (“stil is die bome; / stil. . .”) laat herleef wanneer hy “kletterend” (versreël 1) met sy tikmasjien die bome se “skryf” laat herleef – die “grein” (versreël 11) van die bome kan weer “dein” of herleef op papier (versreël 14). Die stilte word beklemtoon deur die tipografiese wit (die wit skeiding tussen die strofes) en die kommapunt aan die einde van versreël 8. Die stilte van strofe 1 kontrasteer met die “kletterend(e)” handeling van strofe 2.
Die woordkeuse “ring op ring” (versreël 13) is veelseggend. Alle bome het jaarringe (annual/growth rings, tree/timber rings) waarvolgens die ouderdom van ’n boom bepaal kan word. Die jaarringe hou verband met die “gamma van woord” – dit wys na die mens se tyd op aarde en die “pyn” (versreël 14) wat die mens deur die tye ervaar het.
Rondom my - Dawie de Jager
1. Ek wil my tyd vat hierdie keer 2. ek moet my tyd vat hierdie keer 3. want die haastigheid in my 4. het my al veels te veel keer 5. ondergekry 6. my ondergekry. 7. Ek wil my tyd vat hierdie keer 8. ek moet my tyd vat hierdie keer. 9. Ek sien die blou in jou deur die bietjie in jou oë. 10. Ek weet daar is dinge wat jou ook nog pla 11. dinge wat jou terughou. 12. Kom wys my wie jy is en wie jy graag wil wees. 13. Kom wees net jy, kom wees net jy. 14. As jy wil tyd vat hierdie keer 15. kom vat ‘n rukkie hier by my 16. As jy tyd wil vat 17. kom wees hier rondom my 18. kom wees hier rondom my 19. net as jy wil ... 20. net as jy wil.
In English I want to take my time this time I have to take my time this time because the hastiness in me had taken me to many times down (put me down) brought me down I want to take my time this time I have to take my time this time. I see the blues in you through the little in your eyes I know there is also things that is still bothering you things that keep/hold you back. Come show me who you are and who you really want to be. Come be just you, come be only you. If you want to take time this time come take time (a while) here with me If you want to take time come be with me come be with me only if you want to ... only if you want to.
Die spreker sing vir ʼn nuwe liefde. Hy wil nie hierdie keer haastig wees met hul verhouding nie. In die verlede was hy haastig en dan het dit nie reg uitgewerk soos hy dit wou gehad het nie. Hy het daarvan bewus geword dat ware liefde tyd nodig het. Hy praat uit ondervinding dat deur sy oorhaastigheid het hy verhoudings verongeluk of het verkeerd opgetree. Hy besef dat sy ook tyd nodig het – hy sê hy kan dit in haar oë sien. Die woord blou is nie noodwendig sy geliefde se oogkleur nie, maar eerder haar huiwering – (blues) sy is onseker, sy wil, maar is terughoudend. Hy gee ook haar tyd om seker te maak, maar hy wil hê dat sy by en naby (rondom) hom moet bly. Sy geliefde moet hom ʼn kans gee, maar hy is bereid om vir haar tyd te gee.
Die titelvan die gedig spreek van wat die spreker vir sy geliefde wil sê: Ons moet die verhouding rustig aanpak, maar jy moet by my wees. (We should take our relationship very slowly but stay with me or be around me / surround me)
ʼn Belangrike kenmerk van ʼn liriek is herhaling. Die herhaling word hier ook gebruik om te beklemtoon: Hy wil sy tyd neem en gee ook haar die keuse om dit ook te doen. Hy besef ook dat sy dalk nie voel soos hy nie en sê dat hy dit nie eis nie, maar haar die keuse gee – die woord “as”(if she wants to) herhaal hy vier(4) keer. Hy gebruik die ellips baie effektief in versreël 19, asof hy onseker is – sy moet nadink en ook is hy onseker of hy bang is dat sy dalk teen ʼn verhouding kan kies.
“Rondom my" bevat ook die tipiese kenmerke van die liriek:
1. Dit is klankryk.
2. Dit het 'n lekker ritme.
3. Dit het 'n verskeidenheid melodieë.
4. Daar is stemmingsvolle sang.
5. 'n Bepaalde stemming heers.
(In “Rondom my" word ʼn romantiese stemming geskep.)
6. Dit is 'n uiting van die innerlike lewe van die kunstenaar.
Die belangrikste uitvloeisels uit die liriek is die lied (volkslied, liefdeslied, wiegelied, kinderlied, kerklied, geestelike lied, natuurlied, die lofsang of ode, die lyksang of elegie en die sonnet. -“Rondom my” is natuurlik 'n liefdeslied.
Dawie oor die ontstaan van “Rondom my”“Ek en my vroutjie, Andrea, ken mekaar al van skool af. Daar het niks ooit gebeur nie, want sy was altyd in lang verhoudings en ek wou maar die wêreld eers uitkyk. Maar toe begin ons weer saam kuier toe ek 22 jaar oud is. Ons het in daardie stadium baie getoer met KLOPJAG, so ek was nie regtig oop vir te ernstige verhoudings nie. Ek het ook geweet daar is 'n ander man wat ook na haar vry en ek het maar 'n bietjie op die agtervoet gevoel omdat ek altyd weg was.Sy daag toe daardie jaar by die KKNK op en dis waar die “magic” gebeur het. Ons kon nie genoeg van mekaar se geselskap kry nie.Dis toe ons by die huis kom wat ek net agter die klavier gaan sit het en die melodie van haar “song” begin speel het.Ek het op musiek verlief geraak omdat ek dit rondom my gehad het waar ek ook al gegaan het. Ek het dieselfde ervaar met haar en ek wou ook nie wegkom nie, omdat ek net meer van haar wou hè. Smoorverlief Die gedig was my uitnodiging aan haar om naby my te bly. Sodat ons tyd kon vat om mekaar beter te leer ken. Ek was al so baie keer haastig in my lewe en ek is so dankbaar die Goeie Vader het my genoeg tyd gegee dat ek my tyd kon vat om 'n vrou soos sy te ontmoet. Ek voel nog altyd daar is nie kort paaie in lewe nie, maar dit is lekker as jy die lang pad kan stap saam met mense wat die pad so kort laat voel.” (In 'n e-pos aan Marieta Nel op 22 Desember 2016).
Tien haikoes vir die Vredefortkoepel - Hans du Plessis
Hans du Plessis sê: “Ek skryf ’n gedig omdat die ding my klein koppie vol kom lê, en ek dan aan niks anders kan dink nie.” Vir 30 jaar is hy nou professor in Afrikaans aan die Noordwes Universiteit. Hy publiseer vyf digbundels, waarvan die bekendste Griekwapsalms is. Daar het ook drie jeugromans, vier romans, rubrieke en drie verhoogstukke uit sy pen verskyn.
MeteorietDeur die donker klief ʼn klipvuis en klap lewe uit die donker aarde uit.
Windʼn Asem jaag oor yslike nagte en vee ons winternis weg.
WaterJy maak so silwer sonder droë woorde sin wat my skoon verstom.
GrondVang reën en son in die bakhand van jou lyf waar lewe kliphart klop.
BoomVeerlig dwarrel herfs van kil takke los en broei nog ʼn lente uit.
MeteoriteThrough the darkness slice a rock fist and hits life out the dark earth
WindA breath chase over icy nights and sweeps our winter away.
WaterYou make so sliver without dry words sense it clearly amaze me
SoilCatch rain and sun in the begging hand of your body where life beats in stone heart. (kliphard – very hard/difficult)
TreeFeather light twirl autumn from icy branches loose and hatch again another spring.
Mens Toe staan stof uit stof en oorheers die aarde op grond van sy bestaan. WêrelderfenisEn ons koepel skeur al langs perforasies van mens-dom middeldeur.
BesoedelingNou moet dier en duif hees van die rook en roet vir byl en treksaag boet.
DankgebedHeer, ons paaie lê uitgeteer oor brûe met water onderdeur.
TienVuis van swael en vuur gaan duskant ons Groot Ekskuus weer kom asem haal.
Man(human)InleidingDust from dust stood and dominates the earth on ground of his existence.
World heritageAnd our dome tears all along perforation of right through human(kind)-stupid (perforation of man’s humanity)
PollutionNow animal and dove hoarse from the smoke and grime pay for axe and two-handed-saw (suffer).
Thanksgiving prayerLord, our roads lay emaciated over bridges with water beneath (water under the bridge)
TenFist of brim and fire comes the side of our Big Pardon will come and breathe again
Die Vredefortkoepel in die Noord-Vrystaat het ’n deursnee (diameter) van 250-300 km. Dit is die grootste impakkrater op aarde en is vernoem na die dorp Vredefort wat daarin geleë is. Dit word bereken dat die meteoriet wat dit veroorsaak het, so groot soos Kaapstad was en dat dit die aarde ongeveer 2 biljoen jaar gelede getref het. SO ’n meteoriet vernietig natuurlik alle lewe waar dit die aarde tref, maar deur die eeue heen ontstaan daar weer nuwe lewe. In 2005 is die Vredefortkoepel deur UNESCO tot ’n Wêrelderfenisgebied verklaar. Dit beteken dat dié plek vir die hele mensdom bewaar moet word vanweë die wetenskaplike waarde daarvan. Tans word die water in die koepel deur rioolafval besoedel. Ontwikkelaars wat ’n hotel in die koepel wou oprig, se aansoek is afgekeur, maar daar is steeds ander sosiale aktiwiteite waardeur mense hierdie kosbare plek kan skade aandoen. In hierdie tien haikoes word die Vredefortkoepel vanaf sy ontstaan tot sy uiteinde bekyk. Met slim taalgebruik kry die spreker dit reg om die leser ’n ander uitsig op hierdie Wêrelderfenisgebied te gee.
Woordverklaringsasem haal/asemhaal (breathe): asemhaal is wat ons elke dag doen; “asem haal” suggereer dat iets of iemand ’n tweede asem kry besoedeling (pollution) broei . . . uit/uitbroei (hatch) dwarrel (twirl): soos ’n veer wat grond toe val kil (icy): sonder warmte klief (slice): kap/sny krater: ’n groot holte in die aarde se oppervlak mens-dom (humanity/mindless humans): woordspeling – die mensdom is dom om die aarde so te besoedel meteoriet: ’n stuk materie wat in die ruimte verbrokkel en die aarde teen ’n geweldige spoed tref oorheers (domineer): die mens heers op die aarde op grond van: op bewys van perforasies: ’n reeks gaatjies of gate roet (grime): besoedeling veroorsaak rook en roet swael (sulpher) treksaag (double-handed saw): ’n saag wat deur twee mense hanteer word om dit heen en weer te stoot, gewoonlik om ’n groot voorwerp soos ’n reusagtige boomstomp deur te saag uitgeteer (wasted away): vermaer en afgetakel, uitgehonger; paaie wat met teer bedek is verstom (render speechless)Tydens lees
’n Haikoe is oorspronklik ’n liriese Japannese digvorm uit die 13de eeu. Dit is ’n eenvoudige digvorm – dit sê baie met min woorde, en dit spreek die leser se emosies en gevoelservaringe aan. Dit is ’n rymlose vers wat bestaan uit drie versreëls en sewentien lettergrepe. Die lettergrepe is gewoonlik soos volg versprei:
• Versreël 1: vyf lettergrepe • Versreël 2: sewe lettergrepe • Versreël 3: vyf lettergrepeHierdie soort digvorm druk op ’n baie beknopte (concise) wyse ’n bepaalde stemming of insig uit. Let op hoe elke haikoe ’n ander stadium in die onstaan en die bestaan van die koepel uitbeeld. Die titel van elke gedig kondig die opeenvolgende fases aan. Die digter kry dit reg om met min woorde baie te sê. Hy maak veral gebruik van woordspeling, alliterasie en assonansie en beeldspraak. ’n Goeie voorbeeld van woordspeling en personifikasie kry ons in haikoe 1: “klief/’n klipvuis en klap lewe uit die aarde uit”, wat letterlik na die slag verwys toe die meteoriete die aarde tref, maar ook _ guurlik omdat alle lewe in die omgewing vernietig is. Hierdie beeld kry groter betekenis wanneer die herhaling van die kl-klapgeluid (alliterasie) die gedagte van die ontploffing versterk. Ook die metafoor “yslike nagte” verwys na die stof wat die son weggekeer het sodat dit nie net permanent donker was nie, maar ook yskoud.
Huiskat - Elizabeth Eybers
1. Die kat strek hoog op vier strak bene, buig 2. behaaglik om haar luiperdlies te lek, 3. rol om en lê fluwelig oopgevlek 4. dat keel en bors en buik die son kan suig. 5. Ons noem haar “kat” want sy is sonder siel 6. en anoniem. Smal skerwe van agaat 7. staar koud uit die driehoekige gelaat. 8. Arglistig, vloeibaar soos ‘n blink reptiel 9. van los en lenig wees versadig: sy 10. sal nooit – die veearts het haar “reggemaak” – 11. ekstase en angs van lewe voortbring smaak, 12. sal, steeds eenselwig, alle teerheid stuit. 13. Ek hol my hand behoedsaam, smalend sluit 14. sy haar oë, kronkel by my greep verby.
In English The cat stretch high on four grim legs, bends pleasantly to lick her leopard-flank, roll over and lays velvety stretched open that throat and chest and belly can suck the sun. We call her “cat” because she is without soul and anonymous. Thin slivers of agate stares cold out of the triangle appearance. Cunning, fluid like a shiny reptile from being loose and supple saturated: she will never – the vet spayed(corrected) her – taste the ecstasy and anguish of bringing forth life, will stop, still reserve, all tenderness I cup my hand cautiously, scornfully shuts(↔) she her eyes, wiggle pass my grasp.
Elisabeth Eybers het op 14 al poësie begin skryf. Sy was ’n joernalis in Suid-Afrika maar het ná haar egskeiding na Amsterdam gegaan, waar sy sowat 40 jaar gewoon het tot met haar dood in 2007. Eredoktorsgrade is deur vier universiteite aan haar toegeken. Die Orde vir Voortreflike Diens is in 1999 aan haar toegeken. Daar het 27 digbundels van haar verskyn, asook kortverhale. Sy is met twaalf pryse bekroon.
InleidingKatte het al vir duisende jare ’n besonderse invloed op mense. So het die ou Egiptenare ’n kat as ’n heilige dier, ’n god aanskou en selfs katte gebalsem om hulle te vereer! • Het jy ’n kat as troeteldier? Hoe voel jy oor jou kat?
• Vertel aan die klas watter gewoontes jou kat of ander katte het. • Lees nou die gedig.
Kan jy die houding van die kat visualiseer? Praat met jou maat daaroor of teken ’n prent van dié huiskat. Dink julle wilde katte sal dieselfde aard hê?
Woordverklaringsagaat: ’n harde half edelsteen; “skerwe van agaat” (small slivers of agate) angs (anguish): bekommerd wees anoniem: naamloos arglistig (cunning, crafty):slim, skelm behaaglik (pleasantly): gemaklik, genoeglik behoedsaam (cautious): versigtig blink reptiel: so glad en blink soos ’n slang buik (belly): pens eenselwig (reserved): teruggetrokke, afsydig, na binne gekeer (introvert) ekstase (ecstasy) gelaat (face): gesig greep (grasp) kronkel (wiggle) lenig (supple) lewe voortbring (give life): geboorte gee luiperdlies: die kat word met ’n luiperd vergelyk, nie wat die tipiese kolle van ’n luiperdvel betref nie, maar eerder die lenigheid van ’n luiperd; luiperdlies (lies – flank) suggereer ook die ongetemde aard van die kat reggemaak (spayed, sterilised): die kat kan nie meer kleintjies kry nie reptiel (reptile) smaak (relish) strek (stretch): uit rek stuit (stop) smalend (scornful, contemptuous): minagtend strak (grim, severe): hard, byna ongevoelig teerheid (tenderness) veearts (vet) versadig (saturated) vloeibaar (fluid)Tydens lees
Hierdie gedig is ’n pragtige voorbeeld van ’n Italiaanse sonnet. ’n Sonnet is ’n sterk gedissiplineerde digvorm en dit het spesifieke vereistes waaraan dit moet voldoen. Die Italiaanse sonnet bestaan uit 14 versreëls waarvan die eerste 8 versreëls die oktaaf (twee kwatryne) genoem word en die volgende 6 versreëls die sestet. Die oktaaf word onderverdeel in twee kwatryne van vier versreëls elk. Die rymskema word gewoonlik soos volg ingedeel: abba/ abba/cdc/cdc, maar “Huiskat” wyk af van hierdie rymskema: abba/cddc/eff/gge. In dié sonnet gebruik die digter veral enjambement (wanneer ’n sin van een versreël na ʼn ander oorloop sonder onderbreking) sodat die leser die lui, aaneenlopende bewegings van die huiskat kan visualiseer – ons kan “sien” hoe soepel, grasieus die kat in die eerste kwatryn beweeg wanneer sy haar kop afbeweeg om haar lies te lek. Enjambement help ook om die streng rym in die sonnet te verdoesel en die ritme te ondersteun (ons lees vinniger, meer aaneenlopend). Let ook op na die mooi metafoor in versreël 6 “smal skerwe van agaat” wat die vorm van die iris en kleur van die oë digterlik uitbeeld.
Ek het 'n huisie by die see - HA Fagan
1 Ek het ’n huisie by die see. Dis nag. 2 Ek hoor aaneen, aaneen die golwe slaan 3 teenaan die rots waarop my huisie staan 4 met al die oseaan se woeste krag. 5 Ek hoor die winde huil – ’n kreun, ’n klag, 6 soos van verlore siele in hul nood 7 al dwalend, klagend, wat in grag en dood 8 geen rus kon vind nie, maar nog soek en smag. 9 My vuurtjie brand, my kersie gee sy lig. 10 Ek hoor dan maar hoe loei die storm daarbuite 11 ek hoor hoe ruk die winde aan my ruite; 12 hierbinne is dit veilig, warm en dig. 13 Kom nag, kom weer en wind, kom oseaan – 14 dit is ’n rots waarop my huisie staan.
In English I have ‘n little house at the sea. It is night I hear continuous, continuous the waves beat onto the rock on which my little house stands with all of the ocean’s fierce power. I hear the winds “cry” – a groan/moan, a complaint as lost souls in distress loitering, moaning, that in grave and death cannot find any rest, but is still seeking and desiring it. My little fire burns, my little candle gives its light. I hear then (but) the noisy storm outside, I hear how the winds pull at my windowpanes; here inside it is warm, cosy and safe. Come night, come weather and wind, come ocean – This is the rock on which my little house stands.Woordverklarings
dwalend: om sonder rede rond te loop golwe (waves): branders in nood (in distress) klag (moans) klagend: klaend kreun (groan): kla loei die storm: ’n geraas wat die storm maak ruite (windows): vensters smag: begeer verlore siele (lost souls): siele van mense wat alreeds dood is woeste (fierce)Tydens lees
Die gedig toon ooreenkomste met ’n Engelse sonnet: Die gedig bestaan uit 14 versreëls, en daar is een deurlopende stroom van gedagtes wat kragtig deur die twee rymende slotreëls (koeplet) afgesluit word. Daar is dus ’n samevatting/gevolgtrekking in die koeplet.
Die spreker in die gedig skets in woorde die beskerming wat sy huis teen natuurelemente (die stormsee, die wind) bied en dan hoe veilig hy binne-in sy huis voel. In versreëls 1 tot 8 beskryf die spreker die toestande buite die huis: dis nag, daar woed ’n seestorm buite, die golwe breek kragtig teen die rotse en die wind waai baie sterk, maar sy huis staan stewig (solid) op ’n rots en kan die aanslae van die storm afweer. Die herhaling van “aaneen” in versreël 2 beklemtoon die gereelde, ritmiese golfslag van die see. Die winde word in versreël 5 gepersonifieer (“die winde huil – ’n kreun, ’n klag”). Die klanknabootsende geluide van die wind word vergelyk (let op die woord “soos”) met die gekla van dwalende siele.
Binne-in sy huis voel hy veilig. Die atmosfeer is warm en veilig – ’n vuurtjie brand, die kers gee lig. Let veral hoe sterk die gehoorsintuig van die spreker beklemtoon word (die geluide van die wind en see buite) teenoor hoe hy voel binne in sy huis.
Die slotkoeplet (tweereëlige strofe) gee die gevolgtrekking van die spreker. Hy daag as’t ware die natuurelemente uit in versreël 13 (“Kom nag, kom weer en wind, kom oseaan”), maar hy weet sy huis staan op ’n rots. Die koeplet het ook ’n dieper betekenis: Dit is die spreker se geloof wat hom, net soos sy huisie, veilig beskerm teen alle aanslae en gevare van die lewe, omdat dit op ’n rots gebou is – Jesus is sy rots.
Boekmerk - Marlise Joubert
1 kinders 2 met wange soos mossies 3 wat teen elke oggend stoei 4 hande altyd woerende vlerke 5 elke lyfie ‘n seilende gesang 6 vlak bo die waterspieël 7 van ‘n klipvloergang 8 vlytig stort die druppels klank 9 oor haar uit totdat sy verbaas 10 die reuk van bittersoet jasmyn 11 uit haar skooljare proe 12 waar sy ook kon mor 13 en protesteer: 14 waarom is alles altyd ver 15 waarom is alles altyd hier 16 waarom moet ek leer 17 van optel aftrek deel 18 van dooie digters 19 uit die toentertyd 20 en watter land sit waar 21 en waarom draai die son 22 toe maak sy die dag weer oor 23 met elke skoolklok werk sy 24 namens mossiekind 25 kom ons pars die wind 26 met wange soos soldaatjies 27 totdat elkeen net die geur 28 van jasmyn kan boekmerk 29 teen die onheil van ons 30 ellelange reis
In English children with cheeks like sparrows that wrestle against each morning hand always moving wings every little body a sailing hymn – just above the water mirror of a stone feeding troth eagerly pours the drops sound out over her until she is amazed the smell of bitter sweet jasmine from the taste of her school years where she could also grumble and complain why is everything always far why is everything always here why should I learn/study about adding subtracting divide about dead poets from very long ago and which country is where and why is the sun turning then she makes the day over – with every school bell she works for the sparrow child let us press the wind with cheeks like little soldiers until everyone only the fragrance of jasmine can bookmark against the misfortune of our everlasting journeyWoordverklarings
boekmerk – (bookmark) ellelange – baie lank (very long) geur – (fragrance) jasmyn - ʼn soort blom met soet geur (jasmin) mor – (to grumble / complain) namens – (on behalf of) onheil – ʼn slegte of treurige gebeurtenis (misfortune) pars – druk die vog(moisture) uit blomme om te droog (press) reuk - (smell) stoei – sukkel om iets reg te kry (wrestle) toentertyd – lankal / lank gelede (long ago) woerende vlerke – beweging van ledemaat, hande beweeg altyd
Marlise Joubert: Sy is op 17 Desember 1945 op Elim in Limpopo gebore. Sy studeer aan die Universiteit van Pretoria en werk as joernalis en bibliotekaris. Sy werk ook by ʼn Laerskool. Haar eerste digbundel verskyn in 1970. Sy is ook ʼn skilder en webmeester van die webwerf Versindaba.
VoorafWaarvoor gebruik mens ’n boekmerk(bookmark)? Hoekom hou mens gewoonlik ’n boekmerk lank?
Die kortverhaal “Op die oewer tussen riet” het op 3 Januarie 2012 op Ateljee (Joubert se blog) verskyn. As mens dit lees, kan jy duidelik sien waar die gedig “Boekmerk” sy ontstaan het. Dis geskryf net na haar twee jaar as hoof van die Mediasentrum by die Laerskool Welgemoed. Dit kan dus afgelei word dat die kortverhaal en gedig op hierdie tyd as “laerskooljuffrou” geskoei is. Boekmerke is volop in biblioteke en sy het waarskynlik die leerders gekry om hul eie te maak, o.a. met geparste blomme.
Die gedig is ʼn perspektief van ʼn onderwyseres op die kinders in haar klas. Onderwys kan dikwels ʼn negatiewe ervaring wees, maar dit hang egter van die onderwyser se eie houding hoe goed of sleg die ervaring gaan wees. Die onderwyser moet besef daar word meer as net feite geleer aan die leerder, dis ook die onderwyser se plig om die leerder voor te berei vir die lewe en daardeur kan die onderwyser perspektief behou en die interaksie met die leerder word sinvol gemaak.
mossies (sparrows): klein vaal voëltjies met klein, ronde wit of swart gesiggies wat in swerms wydverspreid oor Suid-Afrika voorkom. Die volgende uitdrukkings kom voor: mossie maar man – ’n persoon wat klein van postuur is, maar hom onderskei deur sy dapperheid, intelligensie, vasberadenheid, ens; jou oor ’n dooie mossie Mossies in die Bybel:
Lukas 12:6 “Word vyf mossies nie vir twee sent verkoop nie? Tog word nie een van hulle deur God vergeet nie. 7 Selfs die hare op julle kop is almal getel. Moenie bang wees nie. Julle is meer werd as baie mossies.”
In hierdie twee verse word aangedui dat selfs die kleinste, vaalste ou voëltjie soos die mossie vir die Here kosbaar is. Die mens is vir Hom nog soveel kosbaarder.
pryslied - Antjie Krogs
1. in die sandkliphart 2. vandag 3. staan hy 4. kop en skraal skoers staan hy ob almal 5. houtskool en is sy hare 6. hy, die sandkleurige seun van uNoseke 7. uNosekeni die ma van Mandela 8. hy, die mn met die vlesige palmkussing 9. hier staan hy 10. uit die gevestigde familie van uNgunen 11. die seun van Dalindyebo 12. die seun van Mandela 13. hy van die rivieroewers by iNqunu 14. heelmaker it die Thembu-stam
In English in the sand-stone-heart today he stands head and slight shoulders he stands above all of them charcoal and ash is his hair he, the sand colour son of uNosekeni uNosekeni the mother of Mandela he, the man with the fleshy palm cushions here he stands from the established family of uNgubengcuka the son of Dalindyebo the son of Mandela he from the riverbank at iNqunu whole maker from the Themba-tribe a small black star pierce his upper lip we praise him he that do not laugh or cry first rattler of Umkhonto we Sizwe The black pimpernel he that do not laugh or cry here he stands in front of us Nelson Rolihlahla Mandela specific branch of long ago the draw of his leaves lay wide legendary is he – founder of hearts he gathers the plants of a torn land he turns us to each other for each other he, whole maker of people he starts peace peace, who the man is of great nations
We know it well that none of us acting alone can achieve success. We must therefore act together as a united people, for national reconciliation, for nation building, for the birth of a new world. Let there be justice for all. Let there be peace for all. Let there be work, bread, water and salt for all. – Nelson Mandela
Die boodskapper - Peter Snyders
1. Die aandster vonkel soe speels vanaand 2. was daa 'n knipoeg 3. van jou 4. nam my? 5. Djy is so naby 6. soes die helderste ster 7. djy's die spoed van 'n gedagte 8. weg van my 9. Ek los 'n boodskap by Venus vir jou 10. as djy yt jou aandklas 11 kom, sriek yt jou hand 12. haal dit af: 13. dis die briefie 14. met die soentije 15. op die omslag
In English
The evening star shine so playfully tonight
Was there a wink
from you
to me?
You are so close
like the brightest star
you are the speed of a thought
away from me
I leave a message
at Venus for you –
when you (get) out of the evening class
“come”, put out your hand
take it down:
it is the letter
with the little kiss
on the cover
Woordverklaring
Aandster:– Venus Boodskap: nuus, tyding, mededeling (message) Boodskapper: persoon wat boodskap oordra (messenger) Helderste: duidelikste; glashelder (brightest) Knipoog: /knipoeg (Kaaps); oog /oë vinnig toe te maak. Deel geheim of grap of trek aandag. (wink) Omslag: voorkant en agterkant van boek, lêer, koevert (cover) Soentjie: vinnige aanraking van jou mond op iemand se lippe of vel. Liefdes bewys (light kiss) Speels: spelerig, tergend (playfull) Vonkel: sprankel, glinster, skitter (sparkle, twinkle)
Peter Snyders het in Afrikaans-Nederlands, Engels, Musiekgeskiedenis en Skeppende Kunste gestudeer. Hy het ook al as laboratoriumtegnikus gewerk. Hy skryf nou voltyds sedert 2002. Sy poësie is in verskeie tydskrifte en versamelbundels opgeneem. Hy het al vier versbundels en twee dramas en een bundel kortverhale gepubliseer.
VoorafDie gedig is in Kaapse Afrikaans geskryf – dit is Peter Snyders se moedertaal. Dit is ʼn liefdesgedig. Let op na die topografie van die gedig. Om in die aand onder die sterrehemel te loop wakker romanse aan.
VENUS:-Venus is die tweede planeet vanaf die Son en is 261 miljoen km van die aarde af. -Venus is buiten die maan die helderste voorwerp in die naghemel. (Is dit dalk omdat die planeet eintlik ’n inferno is?) -Venus staan ook bekend as die aandster of die môrester omdat dit 'n paar uur na sonsondergang (sunset) en 'n paar uur voor sonsopkoms (daybreak) gesien kan word. -Venus is vernoem na die Romeinse godin van liefde en skoonheid. Die sterrekundige simbool van Venus word gebruik om die vroulike geslag voor te stel of vroulikheid te simboliseer. Dit verteenwoordig die godin Venus se handspieël: 'n sirkel met 'n kruisie daaronder.
Die nuwe kind - Pieter Strauss
1. Ons oë pen jou in jou spore vas: 2. die nuwe kind hier in ons klas. 3. In óns skooldrag, langs óns meneer, 4. jou hare volgens die reëls geskeer. 5. “Hector Sobukwe,” hoor ons jou naam, 6. “ʼn koningskind” – al is jy skaam 7. Bedees knik jy, asof jy óns bedank 8. en gaan sit dan stil in jou bank. 9. Uit Tupperware-bakkie, soos dit hoort, 10. eet jy pouses jou snytjies brood. 11. Maar eenkant, alleen, onder ʼn boom 12. gaan staan jy dan en droom. 13. In die kunsklas word jou pen ʼn mas, 14. hys jy prentjieseile uit jou ribbekas, 15. vaar jy weg oor wit papier 16. die toekoms in, nog ver van hier ...
Our eyes pins you down where you stand The new child here in our class In óur school uniform, next to óur teacher, Your hair is shaven according to the rules “Hector Sobokwe,” we hear your name, “a kings-child” – although you are shy/timid Timidly you nod, as if you are thanking us. And go and sit quietly at your desk Out of a Tupperware –lunchbox, as it should be, you eat break time your slices of bread. But on the side, alone, under a tree you go stand and dream. In the art class you pen becomes a mast, you hoist picture sails out of your ribcage, sail away on white paper into the future, far away from here ...Terwyl jy lees:
Hector - Die nuwe seun in hierdie gedig het die naam, Hector. Die naam Hector roep die naam van Hector Pieterson op, en veral die beroemde foto van die sterwende Hector wat in die arms van ’n skoolmaat weggedra word, terwyl sy suster, Antoinette, langs hulle haar arms paniekbevange voor haar uitstrek. Die twaalfjarige Hector is op 16 Junie 1976 deur die polisie doodgeskiet tydens die skole-opstand in Soweto. Skoliere het op daardie dag op verskillende plekke in Soweto bymekaargekom om te betoog teen Afrikaans as onderrigtaal. Hector Pieterson het die simbool geword van die verset teen ’n onregverdige heerskappy.
Sobukwe Die nuwe seun in hierdie gedig het dieselfde van as Robert Mangaliso Sobukwe (1924-1978), die stigter van die Pan Africanist Congress (PAC). Sobukwe het in 1948 'n lid van die African National Congress Youth League (ANCYL) geword. Hy was van 1960 tot 1969 in die tronk en daarna in huisarres tot sy dood in 1978. Hy het op 27 Februarie 1978 gesterf en is op op Graaff-Reinet, sy geboortedorp, begrawe.
Die gedig: bestaan uit vier kwatryne wat met paarrym gebind is. Die spreker gebruik besitlike voornaamwoorde effektief – ons klas is universeel – hulle is dalk al die vorige dag ingelig daar kom ʼn swartseun na hulle skool maar wanneer hy voor hulle staan trek hul weer laer, en word dit “óns uniform” en “óns meneer” Die klem suggereer dat die kind ʼn indringer en buitestaander is.
Sy eensaamheid word in versreël 11 beklemtoon deur die woord “alleen”. Die woord “alleen” word uitgehef deur die komma voor en na die woord – kind is so geïsoleerd soos die woord “alleen” alleen staan.
By die robot in eerstelaan - Marita Van Aswegen.
1 twee pare voete girts oor die teer 2 sy arm en nek is so styf en seer 3 sy bene so lam van gister se staan 4 ingehaak volg hy gedwee waar hulle gaan 5 motors se bande knars tot stilstand 6 in die blikkie klingel vyf sent en ‘n rand 7 hy ruik die vis-en-tjipswinkel van eerstelaan 8 hier by die robot waar hy die dag omstaan 9 sy arm word gepluk en geruk en hy skrik 10 toe sy voet dom oor ‘n pyp eenkant toe swik 11 “ons beter geld kry, of ek los jou hier," 12 sis die tsotsi en sy asem ruik na bier 13 sy hart klop vinnig soos dié van ‘n bang kind 14 hoe sal hy weer sy lêplek van hier af kan vind? 15 die verkeerslig klik en die enjins brul saam 16 sy dowwe oë bewend opwaarts geslaan 17 trieng, trieng lui 'n fiets se klokkie 18 hy buk af en trek aan sy stukkende sokkie 19 die verkeerslig klik en bande skuur oor teer 20 sy arm en skouer is so styf en so seer 21 'n motorruit tjier af en ver weg dreun 'n bus. 22 as die dood hom tog net wil kom haal 23 dan kan hy vir ewig en altyd rus 24 die tsotsi skraap sy keel en spoeg 'n straal 25 geld klingel in die blikkie en lê dan stil 26 die duiwe koer en 'n kindjie jil 27 "mammie hy's blind," piep 'n dogtertjie sag 28 hy draai sy kop skuins en hy wag 29 "hier is nog tien rand," sê die vrou 30 "koop vir jou iets om aan te kou" 31 die verkeerslig klik en hy hou aan met wag 32 die tsotsi pluk hom aan sy seer arm en lag
two pairs of feet scuffle over the tar his arm and neck are so stiff and sore his legs so lame because of yesterday’s standing hooked up he follows where they go motors’ tyres crushes to a standstill in the tin five cents and a rand are jingling he smells the fish and chips shop of first lane here at the robot where he stands the whole day his arm is pulled and jerked and he gets a fright when his foot stupidly* collapse* over a pipe “we better get money, or I will leave you here,” hiss the tsotsi and his breathe smells of beer his heart beats quickly like a fearful child how will he find his sleeping area from here? the traffic light clicks and the engines roar together his dull eyes ** looking upwards ring, ring rings a bicycle bell he bends down and pulls on his torn sock the traffic light clicks and tyres tear over the tar his arm and shoulder is so stiff and sore a motorcar window zzz down and far away a bus roars away when death can only come and take him then he can rest for ever and ever the tsotsi cleans his throat and spits in the street money chimes in the tin and goes still the dove coos and a child yells “mommy he is blind,” a little girl says softly he turns his head and wait “here is another ten rand,” says the woman “buy something for you to chew” the traffic light clicks and he keeps on waiting the tsotsi pulls him on his sore arm and laughs.
Daar is mense wat by die verkeerslig staan en bedel omdat hulle te lui is om te werk. Ander maak asof hulle gebreklik is. Daar is ook mense wat werklik ʼn gebrek het en dan bedel. Die hartseerste te groep is die wat ʼn gebrek het en dan misbruik word om te bedel sodat die hartelose mense kan geld maak uit ʼn ander se gebrek. In die gedig word ʼn blinde man gedwing deur ʼn tsotsi om te bedel. Hy word na ʼn verkeerslig gevat om daar te bedel, maar hy weet nie hoe om self na sy slaapplek toe te gaan nie. As hy nie genoeg geld kry nie gaan die tsotsi’s hom nie weer terug neem na sy slaapplek nie. Hulle vat die meeste van sy geld en koop drank vir hulle self en bitter min vir die arme blinde bedelaar.
ʼn Blinde mens maak sin van die wêreld deur gehoor. Die blinde luister en hoor geluide sodat hy kan sin maak uit die omgewing. Die digter gebruik die blinde man se belewenis van klanke en gebruik klanknabootsing effektief. Voorbeelde van onomatopee / klanknabootsing is woorde soos: “girts”, “knars”, “klingel”, “sis”, “klik”, “brul”, “trieng”, “skuur”, “tjier”, “dreun”, “koer”, “jil”, “piep”
Daar is ook voorbeelde van alliterasie (versreël 2 – “styf en seer”) en assonansie (versreël 4 – “waar hulle gaan”)
Die gedig bestaan uit kwatryne en gebruik paarrym.